در برخورد با كتابها و آرا و انديشه هاي استاد مطهري، بايد چند نكته را در نظر گرفت. اولا ايشان يك مبلغ واقعي اسلام بود، به اين معنا كه آنچه را در اسلام، قرآن، سنت پيامبر(ص) و در رويه ائمه اطهار(ع) آمده، استاد مطهري همه اينها را در ذهن خود بر مدار منطقي و عقلاني قرار داده بود. در تربيت اسلامي، مهمترين مؤلفه، پرورش تفكر و قدرت عقلاني است. پيامبر اكرم(ص) فرموده اند، كسي كه از عقل برخوردار نيست، ارزش دين را هم درك نمي كند. مردم بايد آيات الهي در زمين را ببينند. بنابراين، نكته مهمي كه در تعليم و تربيت اسلامي از نظر مرحوم مطهري مورد توجه بوده، پرورش قدرت عقلاني است اين امر محور انديشه هاي تربيتي اين استاد بزرگ است. افرادي كه كتابهاي استاد مطهري را مطالعه مي كنند، بايد توجه داشته باشند كه بهترين منبع براي معرفي معارف اسلامي در دوران ما، آثار اين استاد بزرگوار است. آيين خواندن و آيين انديشيدن و آيين درست فكر كردن را در آثار شهيد مطهري ببينيم، نكته هاي اساسي در كتاب «تربيت اسلامي» اين شهيد بزرگوار اينكه ما ياد بگيريم در مورد مسائل مختلف تفكر عميق داشته باشيم و با استفاده از روشهاي عقلاني در حل مسائل اقدام كنيم. بهترين مؤلفه براي پرورش تربيت اسلامي در انسان، رشد قدرت عقلاني در اوست تا بتواند اين امر را در كليه مسائل فردي و اجتماعي پياده كند. معمولاً رويه تربيتي شهيد مطهري اين بود كه خواننده را متوجه مسأله اساسي مورد بحث مي كرد و ارتقاي فكري، محور اساسي آن بود. * ماهيت تربيت اخلاقي از منظر اين استاد بزرگوار چه بود؟ ** ابتدا بايد تعريفي از تربيت اخلاقي داشته باشيم، زيرا اخلاق يكي از جنبه هاي طبيعي حيات انسان است؛ بدين معنا كه انسان همان طور كه به هوا و غذا براي پرورش جسم نياز دارد، به درك اخلاقي هم نيازمند است. اينكه با ديگران چگونه ارتباط برقرار كند، چه رسالتي در برابر ديگران دارد و چگونه بايد عادلانه برخورد كند و به حقوق ديگران پايبند باشد، اينها محورهاي اخلاقي است. دوباره بر محور عقلاني در مسأله گذشته تأكيد مي كنم كه در پرورش اخلاقي هم، تكيه بر مؤلفه هاي عقلاني نقش اصلي را دارد. بايد مرزهاي خوب و بد را از يكديگر بشناسيم. چرا اموري چون خدمت به مردم، راستگويي، درستكاري، احترام به ديگران مورد پذيرش همه است اما دروغ، تهمت و آزار ديگران از ديدگاه همه مردم منفور و غير قابل پذيرشند. * از ديدگاه شهيد مطهري، چه ارتباطي ميان آموزش ارزشها و تربيت اسلامي وجود دارد؟ ** براي پاسخ، بايد تعريفي از ارزش داشت. آن چيزي كه خود به خود براي انسان داراي آثار مفيد است و او را به كمال و رشد مي رساند. زماني كه در مورد ارزشهاي اخلاقي بحث مي كنيم، مؤلفه هايي را كه در زمينه اخلاقي با اهميت و موثر مي باشد، مد نظر داريم. در خصوص اخلاق هم بايد بدانيم كه چه سهمي در خدمت به ديگران داريم. پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند كسي كه صبح برخيزد و كوششي براي حل مشكلات جامعه نداشته باشد، مسلمان نيست. بنابراين، خدمت به خلق، محور اخلاق اسلامي است. اين امر شامل رعايت حقوق افراد جامعه و احترام به آنها و نيز تلاش براي كمك به حل مشكلات مردم هم مي شود. * شهيد مطهري ايمان و مذهب را ضامن اجراي اخلاقيات در جامعه مي دانستند، چگونه مي توان اين دو مؤلفه را در شرايط كنوني تعريف و تبيين كرد؟ ** ببينيد، ممكن است ما با فردي در جامعه مواجه شويم كه راستگو و درستكار باشد، اما اعتقادات ديني قوي ندارد. اگر همين انسان به معارف الهي اعتقاد داشته باشد، از قدرت والاي معنوي بهره مند مي شود و موفقيت خود را قطعي تلقي مي كند، زيرا نيروي الهي را پشتيبان و ضامن اعمال خود مي داند. بنابراين، ميان فردي كه فطرتا داراي اخلاق خوب است با فردي كه بر پايه پيروي از معارف و آموزه هاي اسلامي در مسير اخلاقيات قدم برمي دارد، تفاوت وجود دارد؛ زيرا اين فرد تلاش دارد رفتار اجتماعي و فردي خود را بر اساس قوانين الهي تضمين كند. اين قوانين، استحكام و اعتبار بيشتري به عقايد و رفتار افراد مي دهد. * آقاي دكتر شريعتمداري! از منظر استاد شهيد، عادتهاي تربيتي تا چه ميزان بر ترويج اخلاق در جامعه مؤثر بوده اند؟ ** عادت اخلاقي يعني اينكه به ديگران احترام بگذاريم و حقوق افراد جامعه را به رسميت بشناسيم. اين امور عادتهايي است كه در تحكيم مباني اخلاقي در جامعه به ما كمك مي كند. براي ترويج آن در جامعه، افراد را بايد به فكر كردن وادار كرد، بدين معنا كه مردم در برخورد با مسائل مختلف روشهاي منطقي و عقلاني را برگزينند تا بتوانند با تشخيص صحيح مسائل و مشكلات مختلف، از امكانات موجود بهترين بهره را ببرند. از اين رو آنان مي توانند زندگي انساني در ارتباط با خود و ديگران بسازند.