تصور بنده اين است كه ايشان دو چيز را عامل اصلي در آسيب‏ شناسي دينداري جوانان مي‏دانست:

الف) ناآگاهي جوانان از حقيقت دين;

ب) آلودگي اخلاقي.

حال ببينيم ايشان در زمان خودشان چگونه تشخيص مي‏دادند كه جوانها اسلام را نمي‏شناسند; چگونه است كه دانشگاهيها، دانش‏آموزان سالهاي بالا كه اهل فكرند و جستجوگرند، از حقيقت دين بي‏خبرند و تصوري از دين ندارند يا اينكه تصور غلطي دارند.

يكي از نشانه‏هاي عامل اول، اين بود - و شايد بتوان گفت اين هست - كه خيليها دين را يك امر غيرمعقول و غيرمنطقي مي‏پنداشتند; خصوصا قشرهايي كه با انديشه‏ هاي غربي و علم و فلسفه غربي آشنا بودند. عده‏اي از آنها تصورشان اين بود كه اصولا در دين نبايد دنبال يك نظام منطقي و يك نظام عقلايي بود; يعني دين بر نمي‏تابد كه به محك تفكر عقلايي و منطقي زده شود و سربلند از بوته آزمايش بيرون آيد.

يكي از كوشش هاي سترگ مطهري اين بود كه اين تصور را از اذهان پاك كند و نشان دهد، اسلام نظامي است كه يك انسان خردمند فرهيخته منطقي هم مي‏تواند به آن باور داشته باشد. دين مجموعه‏اي از اوهام و تحكمات نيست كه كسي بنابر سليقه ‏اي، عشقي، سابقه‏اي دنبال آن باشد اما قابليت تجزيه و تحليل و عرضه به محك علم و منطق را نداشته باشد.

اين وجهه نظر، ستون فقرات نظام فكري شهيد مطهري بود; همت ايشان اين بود كه اين تهمت را از دين دور كند و به عنوان يك فيلسوف، هيچ وقت اعتماد خودش را به عقل از دست نمي‏داد و همواره در طرح مباحث و ارتباط با مخاطبان خودش، راهي را كه مبتني بر تفكر عقلاني بود، برمي‏گزيد. بخش قابل توجهي از آثار شهيد مطهري را همين دفاع از جنبه عقلاني اسلام تشكيل مي‏دهد، ايشان آن اندازه كه به فلسفه اسلامي غيرتمند بود براي اين بود كه مي‏خواست اين توهم را كه جهان‏ بيني ديني مبتني بر يك نظام عقلاني نيست دور كند.

در آسيب‏ شناسي دينداري جوانان، تصور غلط ديگر كه به ناآگاهي جوانها از حقيقت دين مربوط مي‏شود «خرافي پنداشتن دين‏» است; يعني دين را مجموعه‏اي آميخته و همراه با خرافات مي‏دانستند.

ايشان در لابلاي آثارشان هر جا كه فرصت‏به دست آورده‏اند، با شجاعت‏ به آن خرافاتي كه دامان دين را آلوده و چهره دين را در نظر جوانها، زشت كرده، اشاره و اعتراض كرده‏اند و با صراحت آنها را نفي كرده‏اند تحريف زدايي از واقعه عاشورا از اين نمونه است.

يكي ديگر از آسيبهايي كه در اين بخش مطرح است، منافي دانستن دين با علوم جديد و پيشرفت و صنعت و توسعه و امثال آن است.

البته امروز ديگر اين مساله حل شده ولي شايد هفتاد سال پيش، يك گره كور بوده است. تصور بسياري از كساني كه با علوم غربي كم و بيش آشنا بودند، اين بود كه علم، رقيب دين است و آنجا كه علم نباشد، دين مطرح است و آنجا كه علم مطرح است ديگر جايي براي تفكر ديني باقي نمي‏ماند. و خيليها فكر مي‏كردند كه دوران علم فرا رسيده و دوران دين سپري شده است.

مطهري سعي كرد با اين درد مبارزه كند و تفهميم بكند كه شناخت قانون منديهاي طبيعت، تحت عنوان علوم تجربي و بيان آن در قالب قوانين رياضي، هيچ منافاتي با دين و دينداري ندارد، بلكه اين از لوازم جامعه اسلامي است; لذا بخشي از آثار خود را به اين اختصاص داده بود.

يكي ديگر از آفاتي كه در اين باب بود و هست، اين تصور است كه دينداري با زندگي سعادتمندانه در دنيا منافات دارد. خيلي ها از دينداري و دين فرار مي‏كردند و حرفشان اين بود كه: با دين و دينداري نمي‏شود خوشبخت‏ بود و زندگي درست و حسابي داشت. اين كشورها و شهرهاي اسلامي را ببينيد، همه چيزشان آشفته و بي‏نظم است، قوانينشان عمل نشده است، نه نظمي، نه نظافتي، نه بهداشتي; اما آنهايي كه دين را در حاشيه قرار داده‏اند زندگيشان سعادتمندانه و مرتب و منظم است. مطهري، در اين زمينه هم كار كرد.

يكي ديگر از مباحث در همين زمينه، تصور ناتواني دين در اداره جامعه در مسير تحولات زمانه بود، خيليها انتقاد مي‏كردند و اين تصور را داشتند كه چگونه ممكن است‏ با تحولات شگرفي كه در روزگار ما به ظهور مي‏رسد، دين همچنان بتواند درمان دردها باشد و تناسب خود را با نيازهاي بشر حفظ كند.

ايشان سخنرانيهاي متعددي تحت اين عنوان كردند، كتاب و مقاله نوشتند، بحث‏ خاتميت‏ به همين مساله مربوط مي‏شود و يا سخنرانيهايي كه بعد از شهادتش به نام «اسلام و مقتضيات زمان‏» به چاپ رسيد، به همين مطالب مربوط است.

موضوع مهم ديگري كه جوانها را از دين و معنويت و خداشناسي و خداپرستي دور مي‏كند و از مقوله شبهات فكري و نظري نيست، مشكل اخلاقي است كه يك بليه‏اي است كه خصوصا دامن گير جوانان، به لحاظ سن و سال و بحران غرايز و مقتضيات موجود و موانع مفقود در جامعه آن روز بود. مطهري، از اين باب خيلي رنج مي‏برد.

ايشان در كتاب علل گرايش به ماديگري - كه از نام اين كتاب پيداست كه يك نوع آسيب ‏شناسي است - يكي از علل گرايش به ماديگرايي را همين مفاسد اخلاقي ذكر مي‏كنند و مي‏گويند: وقتي يك كسي در مسير مفاسد اخلاقي افتاد، فساد اخلاق زمينه اعراض او از دين مي‏شود; چون دين را مزاحم تمنيات خود مي‏بيند و اگر جامعه‏اي پاك باشد به انحاي گوناگون، مستعد دينداري مي‏شود و اگر در جامعه‏اي فساد باب شود، مردم از دين دور مي‏شوند خصوصا جوانها.

ادامه در پست هاي بعدي...

منبع:

ماهنامه پيام حوزه، شماره 5،‌ غلامعلي حداد عادل