نكته ديگر اين است كه هر چند اين اصطلاح، اصطلاح جديدي است، اما ما يك اصطلاح ديگري داريم كه مفهوم متضايف اين اصطلاح و نسبتا جا افتاده است و آن «احياي فكر ديني‏» است.

ما مدتي است كه در جامعه‏مان با اصطلاح احياي فكر ديني آشنا هستيم; كتابها و مقالاتي در اين زمينه نوشته شده است; شخصيتهايي به عنوان احياگران انديشه ديني مطرح شده‏اند، بخصوص در يك قرن اخير، احياگراني پيدا شده‏اند.

خلاصه، اصطلاح احياي فكر ديني، از مفهوم مقابلش جا افتاده‏تر است و پيداست كه احياي فكر ديني و آسيب شناسي ديني، دو روي يك سكه هستند; يعني، دو وجهه از يك واقعيت‏اند، دو مفهوم مخالف‏اند كه هم عنان و همدوش هم‏اند; آن كسي كه مي‏خواهد دين را احيا كند، در واقع مي‏خواهد دين را از آسيبها و آفتهايي كه به آن رسيده، درمان كند و آن را از نو بسازد; پس، آسيب‏ شناسي در واقع كار هر كسي است كه قدم در راه احياي فكر ديني مي‏گذارد.

گاه با شخصيتهاي متعددي روبرو مي‏شويد كه درصدد احياي فكر ديني بوده‏اند. در ميان اينها مهمتر از همه، به لحاظ تاريخي، مرحوم سيد جمال‏ الدين اسدآبادي است; سيد جمال الدين چهره‏اي است كه فرق او با ساير علماي زمانش، همين وجهه مت‏خاص احياگري او بود، شما در آثار سيد جمال، اشارات فراواني به آسيب هايي كه به دين و دينداري رسيده، مي‏بينيد. و اين اشاره‏ها، براي كسي كه مي‏خواهد قدم در راه احياي دين بگذارد، كاملا طبيعي است. از اين گونه شخصيتها در عالم اسلام زياد بودند در ايران هم بوده‏اند. استاد شهيد ما مرحوم مطهري بحق يكي از چهره‏ هايي است كه ما مي‏توانيم بگوييم عمر خود را در راه احياي انديشه ديني صرف كرد.

بنده ‏اين‏ اصطلاح آسيب‏ شناسي‏ ديني را براي سهولت‏ بحث‏به دو بخش تقسيم كرده ‏ام:

الف) آسيب‏ شناسي دينداري;

ب) آسيب‏ شناسي ديني.

مقصودم از آسيب‏ شناسي دينداري، شناخت آفات و موانعي است كه مانع دينداري مردم مي‏شود. و مراد از آسيب ‏شناسي ديني، شناخت آفاتي است كه به اصل دين لطمه مي‏زند.

پيداست كه آسيب‏ شناسي دينداري يك قشر با قشر ديگر فرق مي‏كند: براي جوانها، آنچه مانع دينداريشان مي‏شود يك چيز است، براي ميانسالان و سالخوردگان چيزهاي ديگر. آسيب‏ شناسي دينداري در شهر ممكن است‏ حكايت از يك دسته از عوامل بكند و در روستا حكايت از عوامل ديگر. يا مثلا آسيب‏ شناسي دينداري زن و مرد فرق مي‏كند، همچنين آسيب ‏شناسي دينداري طلاب با دانشجويان; بازاريان با...

ادامه در پست هاي بعدي...

منبع:

ماهنامه پيام حوزه، شماره 5،‌ غلامعلي حداد عادل