«آسيب‏ شناسي ديني‏» اصطلاح جا افتاده‏اي نيست. در ميان اهل فضل و نويسندگان و دانشگاهيان، يك عنوان جديد است. به همين جهت ممكن است ذيل اين عنوان مطالب مختلفي مطرح شود; اين اصطلاح گفته شود و هر كس از آن چيزي اراده كند; اتفاق كلمه‏اي بر سر اين اصطلاح حاصل نشده است; تا معناي واحد و - در واقع - پذيرفته شده‏اي، در نزد همگان داشته باشد.

اين اصطلاح از علم پزشكي وام گرفته شده است. آسيب‏شناسي در علم پزشكي، ترجمه اصطلاح «پاتولوژي‏» به معناي «دانش شناخت‏بافتهاي آسيب ديده‏» در بيماريهاست، كه معمولا پاتولوژي يا هيستولوژي يا بافت‏ شناسي را تداعي مي‏كند. بافت‏شناسي، علم شناخت ‏بافتهاي بدن است از آن حيث كه سالم هستند. و اگر از حيث‏بيماريها و اختلالاتي كه در بافت‏حاصل مي‏شود: بافت را مطالعه كنند، آسيب‏ شناسي يا پاتولوژي مي‏گويند.

وقتي اين اصطلاح را، ما در حوزه انديشه‏ هاي ديني و بحثهاي ديني به كار مي‏بريم، لابد مرادمان اين است كه چه اشكالات و مسائلي در كار دين و دينداري جامعه، ممكن است‏بروز كند و به دين آسيب برساند بنده از آسيب‏شناسي ديني به معناي وسيع كلمه اين معني را مي‏فهمم.

اگر مقصود از آسيب ‏شناسي ديني اين باشد، بايد بگوييم كه همه فعاليتهاي استاد شهيد مطهري را مي‏توانيم مربوط به آسيب‏شناسي ديني بدانيم. تاليفات، سخنرانيها و اقدامات اجتماعي ايشان و همچنين درسهايي كه مي‏دادند، همه اينها، يا در جهت‏شناخت آسيب هايي بود كه به دين و دينداري وارد مي‏شد يا مسبوق به آن شناخت و نتيجه آن شناختها بود; يعني يا در جهت دردشناسي بود و يا در جهت درمان آن دردها. درمان هم، بعد از شناخت درد است. اگر درد و آسيب را به معناي وسيع كلمه بگيريم ايشان، تمام عمر، كارش اين بود كه ببيند كجا دردي هست و آفتي هست و در كار دين و دينداري، چه درماني مي‏بايد توصيه كرد. ايشان برازنده همان وصفي بود كه اميرمؤمنان در نهج البلاغه به كار مي‏برد «طبيب دوار بطبه‏». (1)

به همين معني، مي‏توانيم بگوييم كه فعاليت همه صاحب‏ نظران و اهل بصيرت در عالم دين و دينداري، باز به آسيب‏ شناسي ديني مربوط مي‏شود; يعني اين امري نيست كه اختصاص به شهيد مطهري داشته باشد، بلكه هر آدم دردمند خردمندي، در عالم ديانت، بايد به فكر آسيب ‏شناسي ديني و درمان آن باشد.

پي‏نوشت:

1) خطبه 108، صبحي صالح.

منبع:

ماهنامه پيام حوزه، شماره 5،‌ غلامعلي حداد عادل